Μοναχοπαίδι στην εφηβεία

Γνωρίζουμε ότι τα χαρακτηριστικά της οικογένειας επηρεάζουν, σε έναν βαθμό, τη διαμόρφωση της προσωπικότητας των παιδιών. Για παράδειγμα τα παιδιά που χρειάζεται – λόγω του επαγγέλματος κάποιου γονέα – να μετακινούνται συχνά, αναπτύσσουν ανθεκτικότητα στις αλλαγές περιβάλλοντος, ή τα παιδιά πολύτεκνων οικογενειών που χρειάζεται – για ευνόητους, πρακτικούς λόγους – να αναλάβουν κάποιες ευθύνες από νωρίς, αναπτύσσουν περισσότερη αυτονομία. Οι επιρροές αυτές αρχίζουν να γίνονται περισσότερο προφανείς κατά την εφηβεία, όταν τα παιδιά διεκδικούν την περισσότερα δικαιώματα και διαμορφώνουν την ταυτότητά τους.

Μια μορφή οικογένειας που παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον είναι αυτή με το ένα, μοναδικό παιδί. Αρχικά, σε αυτήν την οικογένεια οι γονείς συνήθως ασχολούνται ιδιαίτερα με το παιδί, αφού δεν είναι αναγκασμένοι να “μοιράσουν” τον χρόνο και το ενδιαφέρον τους ανάμεσα σε 2, 3 ή περισσότερα αδέλφια. Στην άλλη όψη του ίδιου νομίσματος, βέβαια, αυτοί οι γονείς που βιώνουν αυξημένο αίσθημα ευθύνης απέναντι στο μοναχοπαίδι τους και φαίνεται να ξοδεύουν πολύ κόπο και ενέργεια στον τρόπο διαπαιδαγώγησής του αγγίζουν, πολλές φορές, τα όρια της υπερβολής. Αυτή η αυξημένη “γονεϊκή ευσυνειδησία” επηρεάζει και το παιδί που προσπαθεί με τη σειρά του να ανταποκριθεί στις προσδοκίες των γονέων. Συνολικά, διαμορφώνεται μια στρεσογόνα αλληλεπίδραση υψηλών προσδοκιών στην οποία ο ένας προσπαθεί να μην απογοητεύσει τον άλλον. Οι γονείς επενδύουν πολλά στο παιδί και – κατά βάθος – αναμένουν οι κόποι τους να ανταμειφθούν, το παιδί το εισπράττει αυτό και προσπαθεί να ανταποδώσει.

Επιπρόσθετα, σε αυτήν τη μορφή οικογένειας τα παιδιά τείνουν να υιοθετούν συμπεριφορές και τρόπους έκφρασης ενηλίκων. Αυτό δεν είναι απαραίτητα κακό αλλά δεν εμπεριέχει τις εσωτερικές διεργασίες που συναντάμε σε οικογένειες με περισσότερα παιδιά, όπου οι αντιπαραθέσεις ανάμεσά τους, η σύγκριση και από την άλλη η ανάγκη για συνύπαρξη και συνεργασία αποτελούν ευκαιρίες εκπαίδευσης και ανάπτυξης δεξιοτήτων για τα ίδια. Πάντως, στις περισσότερες περιπτώσεις τα μοναχοπαίδια παρουσιάζουν υψηλή αυτοεκτίμηση αφού τελικά ενσωματώνουν στην αυτοεικόνα και την ταυτότητά τους την προσοχή, την αγάπη και τη φροντίδα που έχουν λάβει απερίσπαστα για πολλά χρόνια.

Έτσι, λοιπόν, όταν ένα μοναχοπαίδι μπαίνοντας στην εφηβεία συνήθως:

• Παρουσιάζει μια “κοινωνική ευαισθησία”, αισθάνεται ότι παρακολουθείται και κρίνεται περισσότερο από τον μέσο έφηβο, κάτι που σχετίζεται με το γεγονός ότι τα προηγούμενα χρόνια όντως συνέβαινε αυτό, το παιδί ήταν πραγματικά το επίκεντρο της προσοχής του περιβάλλοντός του.
• Είναι αρκετά ευαίσθητο στην αρνητική κριτική και την απόρριψη αφού πρόκειται για καταστάσεις στις οποίες δεν έχει εκτεθεί ιδιαίτερα στο παρελθόν.
• Αρέσκεται να βρίσκεται στο επίκεντρο της προσοχής των φίλων του με θετικό πρόσημο, όπως είχε συνηθίσει στο σπίτι.
• Προτιμά την τάξη και την οργάνωση, σαν αποτέλεσμα του ελεγχόμενου, οργανωμένου οικογενειακού περιβάλλοντος και της απουσίας άλλων παιδιών που θα μπορούσαν να το διαταράξουν.
• Απολαμβάνει την παρέα μερικών κοντινών φίλων (που μοιάζει περισσότερο με αυτό που έχει συνηθίσει μέσα στην οικογένειά του) παρά την χαοτική μεγάλη, φασαριόζικη παρέα εφήβων μέσα στη οποία δεν αισθάνεται άνετα.
• Είναι δυναμικό και επίμονο σε ό,τι αφορά τους στόχους του αλλά όχι ιδιαίτερα ανθεκτικό στις συγκρούσεις, τις όποιες δυσκολεύεται και να διαχειριστεί.
• Δείχνει υπευθυνότητα αφού αυτό έχει παρακολουθήσει σαν πρότυπο συμπεριφοράς μέσα στην οικογένεια και αυτό έχει ενισχυθεί από τους γονείς ως αποδεκτή στάση.
• Είναι κτητικό, δεν έχει μάθει να μοιράζεται.
• Δεν επηρεάζεται εύκολα από τους συνομηλίκους του, δεν παρασύρεται εύκολα και ακολουθεί τους κανόνες χωρίς δυσκολίες.
• Παρουσιάζει υψηλότερα επίπεδα στρες από τους συνομηλίκους του.
• Συνεχίζει να αποζητά την εύνοια και αποδοχή των γονέων και άλλων ενηλίκων και να αισθάνεται ιδιαίτερα άνετα στην συναναστροφή μαζί τους, σε μία περίοδο που τα παιδιά κυρίως απορρίπτουν οποιαδήποτε μορφή εξουσίας.

Ας σημειωθεί ότι η οικογένεια με ένα παιδί θα βιώσει με περισσότερη δυσφορία το αναπτυξιακό ορόσημο της εφηβείας, τουλάχιστον σε ό,τι αφορά την αναδιαμόρφωση των σχέσεων μεταξύ των μελών της. Σε ένα περιβάλλον που τα προηγούμενα χρόνια η αρμονική συνύπαρξη, η συνεργασία και η σύνδεση ήταν τα βασικά χαρακτηριστικά, τώρα οι συγκρούσεις και η διεκδίκηση της αυτονομίας από τη μεριά του παιδιού μοιάζουν δύσκολες καταστάσεις προς διαχείριση και προκαλούν τις αντοχές και το συναίσθημα όλων, ακόμα και του ίδιου του παιδιού. Ίσως αυτός να είναι ο λόγος που τα μοναχοπαίδια, πολλές φορές, καθυστερούν να “μπουν” στη εφηβεία.

Οι γονείς χρειάζεται να αντιμετωπίσουν τις αλλαγές συναισθήματος και συμπεριφοράς του παιδιού με ψυχραιμία, έχοντας πάντα στο μυαλό τους ότι δεν πρόκειται για μία κατάρρευση της σχέσης τους, αλλά μόνο για μία μετάβαση από την παιδική ηλικία στην ενηλικίωση. Τα παιδιά μας, όλα τα παιδιά, χρειάζεται να περάσουν από αυτό το στάδιο, να μας αμφισβητήσουν, να διεκδικήσουν δικαιώματα και αυτονομία, να κάνουν λάθη για να φτάσουν στην έξοδο του τούνελ που ονομάζουμε εφηβεία με επιτυχία, έχοντας επανεφεύρει τον εαυτό τους μέσα από όλα αυτά.

Τα καλά νέα για την οικογένεια με το ένα, μοναδικό παιδί είναι ότι οι προσπάθειες και η επένδυση στη σχέση που έγινε στο παρελθόν δε χάνονται – ποτέ αυτά δε χάνονται, σε οποιαδήποτε οικογένεια – κι έτσι, συνήθως, οι ισορροπίες ξαναβρίσκονται με μια νέα, πιο ώριμη μορφή.